GİRİŞ

Eziyet Arapça kökenli bir kelime olup Türk Dil Kurumu sözlüğünde zulüm, sıkıntı veya güçlük olarak tanımlanmış ve hem uluslararası hem de ulusal düzenlemelerde doğrudan yer almamakla birlikte insan onuruyla bağdaşmayan, insanlık dışı ya da küçültücü kötü muamele şeklinde tanımlanmıştır (1).

Ulusal olarak ise Anayasanın 17. maddesinde “Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.” şeklinde tanımlanmış olup bu maddenin bir uzantısı olarak Türk Ceza Kanunu (TCK) Madde 96’da eziyet fiilini oluşturan durumlar belirtilmiştir. Kasten yaralama suçu ise Türk Ceza Kanunun 86. Maddesinde kasten başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olma şeklinde tanımlanmıştır. Kanunda eziyet ve kasten yaralama tanımları arasında yer alan benzerlik tıbbi olarak her iki eylemin sonucunda meydana gelen lezyonlarda da kendini gösterir.

Bu çalışmamızda travma ile karşılaşan adli tıp uzmanlarının, muayene sırasında eziyet-kasten yaralama suç bulguları açısından muayenelerinde dikkat etmeleri gereken hususlar ve tanıya yardımcı tıbbi-hukuki bilgiler ele alınmıştır.

OLGU SUNUMU

28/03/2020 tarihinde tarafımıza başvuran 20 yaşında erkek hasta anamnezinde “25/03/2020 tarihinde iki arkadaşı tarafından eve davet edildiğini, gitmek istemediğini, ısrar etmeleri üzerine evlerine gittiğini, evde kafasına sert bir cisimle vurulduğunu, bilincini kaybettiğini, kendisine geldiğinde ellerinin ve ayaklarının bağlı olduğunu, ağzında bir bez parçası olduğunu, kendisine sorular sorduklarını, daha sonra ocakta kızdırılan bıçağın baldır kısmına dokundurulduğunu, telefonundan bir arkadaşını aradıklarını, hastanın kayıp olduğunu, ailesi ile olabileceğini ifade ettiklerini, arkadaşlarına iyiyim diye mesaj attıklarını, daha sonra olay yerine başka bir kişinin daha geldiğini, bıçağı tekrar kızdırdıklarını, vücudunun çeşitli yerlerine kızgın bıçakla kesikler attıklarını, ertesi gün 26/03/2020 tarihinde öğlen saatlerinde elleri ayakları bağlı vaziyette kendisini sürükleyerek diğer odaya götürdüklerini, kendisine eğer evden kaçarsa evin önünde adamların beklediğini ve onu öldüreceklerini söylediklerini, üzerinde sigara söndürdüklerini, ısıtılmış bıçakla tekrar vücudunun değişik yerlerine kesik attıklarını, aynı zamanda kaba dayak attıklarını, bu durumun saatlerce devam ettiğini, kendisine Milli İstihbarat Teşkilatı’nda (MİT) çalışıp çalışmadığını sorduklarını, canı acıdığı için MİT’te çalışıyorum dediğini, bunun üstüne yan tarafta bulunan vantilatörü başında kırdıklarını, kırılan vantilatörün sopası ile dövmeye devam ettiklerini, akabinde kendisini banyoya götürdüklerini, kendisini zorla zeytinyağı şişesine oturttuklarını, canı acıdığı için kalkmak istediğini ancak kendisine dayak atmaya devam ettiklerini, daha sonra su ısıttıklarını, zeytinyağı şişesine oturmazsa suyu penisine dökmekle tehdit ettiklerini, canı acıdığı için kalktığını bunun üzerine sıcak suyu penis, karın ve kasık bölgesine isabet edecek şekilde üzerine döktüklerini, uzun süre acı çektiğini, 27/03/2020 tarihinde odada bulunan kişiye yanıklarının çok acıdığını elini ve ayaklarını çözmesini istediğini, ellerini ayaklarını çözdüğünü, telefonların mutfakta unutulduğunu gördüğünü, telefonları gizlice aldığını, ardından nefes alamıyor taklidi yaptığını, bunun üzerine kişilerden biri ile bahçeye çıktığını, daha sonra hızlı davranarak demir korkuluklara tırmanarak kaçtığını” ifade etmiştir.

28/03/2020 tarihli muayenesinde hastanın Glasgow koma skoru 15, genel durumun iyi, şuurun açık olduğu, koopere oryante olduğu, her 2 gözde periorbital ekimozunun olduğu, sağ göz lateralinde 2 adet 1x1 cm çaplı yuvarlak şekilli abrazyonunun olduğu, sol zigomatik kemikte hassasiyetinin olduğu, üst dudak sol tarafında ekimozunun olduğu, sol frontal bölgede 2x2 cm deri altı ödemi ve ekimozunun olduğu, nazal kemiğinde ödem olduğu, boyunda sternum üzerinden 2 cm yukarda 0,2x0,2 cm’lik yuvarlak şekilli 2. derece yanık izinin olduğu, T1 düzeyinde 0,2x0,2 cm yuvarlak şekilli 2. derece yanık izi olduğu, torakal vertebralarda 4-5-6 da orta hat hassasiyeti olduğu, sırtta kol scapula üzerinde 3x3 cm eritem mevut olduğu,

Batında sağ alt kadranda ve mons pubiste, her iki bacak iç yüzeyinde 1. ve 2. derece yanıklar olduğu, penis üzerinde glans penis proksimalinde 1x1 cm’lik 2. derece yanık olduğu, glans peniste 1x1 cm’lik alanda 2. derece yanık olduğu, her iki ayak dorsal yüzlerinde 1. derece yanık olduğu, her 2 kol ve ön kol lateralinde el dorsumlarında 1. derece yanık olduğu,

Her iki üst ekstremitede lateral ve posterior yüzlerinde yer yer sararmış yer yer açık mor ekimozlar olduğu, sağ avuç içinde yay şeklinde 2x3 cm deri-deri altı kesisi olduğu, vasküler hasarlanma izlendiği, kapiller dolumu normal olduğu, sağ ve sol kol lateral yüzlerinde multiple sayıda en küçüğü 0,1x2 cm en büyüğü 0,2x4 cm olan lineer şekilli seyirleri değişken deri kesileri olduğu, deri kesilerinin bazılarının iyileşmeye başladığı,

Sağ bacak patella altında lateralde 2x3 cm uzunluğunda düzenli kenarlı abrazyon ve abrazyonun olduğu, her 2 patella altında 3x2 cm abrazyonunun olduğu, her 2 bacak ön yüzlerinde multiple sayıda 0,1x2-3 cm’lik lineer abrazyonlar olduğu, sol uyluk arkasında 3x5 cm’lik horizontal seyirli düzgün sınırlı abrazyonları olduğu, her iki ayak dorsumunda 1. derece yanık izleri olduğu,

Genital bölge muayenesinde; kaynar suyla olan temas sonucu glans peniste 2. derece büllü yanığı olduğu, penis derisinde 1x0,5 cm derece yanığı olduğu, perine bölgesinde 1. derece yanıklarının olduğu ve anal tonusunun azalmış olduğu izlenmiştir.

Kraniyal bilgisayarlı tomogrofi incelemesinde; sol parietalde belirgin skalpte ekstrakalvaryel hematom ve yüzde deri-deri altı ödemi izlenmiştir.

Hastadan yapılan psikiyatri bölümünce ve tarafımızaca yapılan psikiyatrik muayenesi sonucundan hastaya akut stres bozukluğu tanısı konulmuştur.

Tıbbi ve Hukuki Terminoloji

Eziyet; uluslararası belgelerden İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 5. Maddesinde, “Hiç kimseye işkence yapılamaz, zalimce, insanlık dışı veya onur kırıcı davranışlarda bulunulamaz ve ceza verilemez.” şeklinde işkence yasağının yanında doğrudan olmasa dahi tanımlanmıştır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 3. Maddesinde “Hiç kimse işkenceye veya insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezaya tabi tutulamaz.” şeklinde belirtilmiş olup suçun eziyet kapsamında değerlendirilebilmesi için mutlaka şiddet içermesi gerektiği belirtilmiştir. Şiddet kavramı, olayın süresi, fiziksel ve zihinsel etkileri, mağdurun cinsiyeti, yaşı ve sağlık durumu gibi birçok faktöre bağlı olarak değişmektedir (2).

Ulusal düzenlemede ise; Türk Ceza Kanunu’nda Madde 96, eziyet fiilini oluşturan durumları açıklar iken maddenin gerekçesinde Eziyet konusunda daha açıklayıcı tanımlamalar yapılmıştır (Tablo 1).

Eziyet suçu ile hukuki alanda en sık karıştırılan kanun maddesi kasıtlı yaralama suçunu tanımlayan TCK Madde 86’dır (Tablo 2).

Yine eziyet suçu ile karıştırılan bir başka başlık ise kötü muamele suçudur. Kötü muamele TCK 232 Maddesinde tanımlanmış ve gerekçesinde kötü muameleyi oluşturacak durumlar tanımlanmıştır (Tablo 3). Genel kastla gerçekleştirilen terbiye yetkisinin icrası kapsamındaki hareketler, bu madde kapsamında değerlendirilmiş olup kişiye zarar verilmesi amaçlanarak mağdura karşı bir fiil gerçekleştirilmiş ise, eziyet veya yaralama suçu gündeme gelecektir (3).

Ulusal kanunlarda, insanlara karşı yapılan eylemler (kasten yaralama, hakaret, tehdit, cinsel taciz suçları vb.) sistematik, süreklilik arz eder şekilde, belli bir süreç içeresinde ve bir plan dahilinde işlenir ise eziyet suçu kapsamına, ani olarak plansız bir şekilde işlenir ise ilgili suç tipi kapsamına dahil edilmektedir (4).

Travmaya maruz kalan bir kişinin ilk muayenesinde ve/veya adli tıp muayenesinde, maruz kalmış olduğu fiilin hukuki anlamını bilmesi beklenemez. Muayeneyi yapan hekimin söz konusu eylemin şiddetini belirlemesi ana görevleri içerisindedir.

Bunun yanında ulusal kanunlar ve uygulamalar konusunda da bilgi sahibi olarak karşılaştıkları travma olgularında, mağdurun hukuki kaybına neden olmamak açısından eziyet kavramının hukuki karşılığını bilerek bu açıdan da hastayı değerlendirmelidir.

Ülkemizde mevcut hukuk sistemi içerisinde Yargıtay kararları büyük bir önem kazanmaktadır. Eziyet kavramı açısından Yargıtay kararları dikkate alındığında bir eylemin eziyet kapsamında değerlendirilebilmesi için en önemli hususlar aşağıda belirtilmiştir.

Bunlar;

1- Süreklilik

2- Sistematiklik

3- Plan dahilinde olması

4- Suçu işlendiği yer

5- Kastın ağırlığı

6- Eylemin Psikoloji ve ruh sağlığı üzerinde tahrip edici etkisidir.

Yukarıda belirtilen hususlar Türk hukuk sistemi içerisinde eziyet kavramının tanımlanması açısından önem kazanmıştır. Travma ile ilgilenen hekimlerin söz konusu kriterlerin hukuki karşılıklarını bilmeleri ve bu durumları raporlarına yansıtmaları gereklidir.

Travmanın Sürekliliği Kavramı: Eziyet tanımı için travmanın sürekliliği en önemli kriter olarak kabul edilir. Süreklilik tanımının hukuki ve tıbbi olmak üzere iki ayrı alanda değerlendirmek gerekir.

Hukuki bağlamda süreklilik; Travmanın uzun bir zaman aralığına yayılarak yapılmasını ifade eder. Ani olarak, anlık öfke ile, plansız şekilde gerçekleşen, kısa bir süre içinde olup biten eylemler eziyet suçu kapsamı dışında kalır (Tablo 4, 1. Dava örneği). Bizim olgumuzda da eylem süreci de bir plan dahilinde gerçekleştirilmiş olup, eylemlerin tümü 3 gün sürmüştür.

Tıbbi açıdan süreklilik; Bir travmanın sürekli kabul edilebilmesi için kişide farklı yaralanma evrelerinde lezyonların bulunması beklenir. Fizik muayene bulguları açısından eziyet kapsamında değerlendirilecek lezyonlar işkence ve fiziksel istismara paralellik gösterir. Fiziksel istismar bulguları ekimoz, abrazyon, yanık, bağ izleri, ısırık izleri, kırıklar, iç organ yaralanmaları, cinsel istismar bulguları ve kafa travması olarak sıralanabilir (Tablo 5) (5,6).

Yaşayan kişilerde ekimozlar bir takım renk değişikliğine uğrar. İlk yaralanma tarihinde koyu kırmızı renkli olan ekimoz hemosiderin, billurubin, biliverdin etkisi ile sırası ile mor-kahverengi, yeşil-kahverengi, yeşil-sarı renk değişimine uğrar. Yaranın yaşının tayini açısından ekimoz rengi ile net bir şey söylemek mümkün olmasa da kabaca benzer büyüklükte ve benzer yerleşim yerinde bulunan farklı renklere sahip morluklar aynı anda oluşmuş olamaz ve aralıklı yaralanma olaylarında tanısaldır (7,8). Hastamızda birkaç gün ara ile oluşturulduğunu düşündüğümüz tüm vücutta bazıları yer yer sararmış, bazıları açık mor ekimozlar tespit edilmiştir. Yine aynı şekilde ekimozun şekli travmanın gerçekleştiği cisim hakkında bize bilgi verebilir. (Tren rayı görünümü, parmak izi, ısırma izi vs.) (5,7). Travmanın birden fazla aletle gerçekleştirildiği düşünülen durumlarda ekimozun şekli önem arz eder.

Ağız içi, çevreye göre hiperpigmente bir alan olan meme ucu ve çevresi, inguinal kısımlar ve kalçalar dikkatle muayene edilmeli, derin doku kanamaları ve yerçekimi etkiside göz önünde bulundurularak gerekirse mağdur ekimoz görünürlüğü açısından birkaç gün sonra tekrar muayene edilmelidir (9).

Abrazyon ise sürtünme ile derinin epidermis, dermiş ve deri altı dokularının soyulmasıdır. Sıyrık oluştuktan birkaç gün sonra eksüda sızıntısı kuruyarak bir kabuk oluşturur. Birkaç hafta sonra kabuk düşer ve yara pembe bir görünüm alır pembe renk solarak birkaç ay içerisinde iz bırakmadan iyileşir (7). Tarafımıza başvuran hastanın tüm vücudunda yer yer iyileşmelerin başladığı muhtemelen birkaç günlük abrazyonlar tespit edilmiştir.

Yine eziyette sıkça karşımıza çıkan bir diğer yaralanma türü yanıklardır. Eziyet mağdurlarındaki yanık türü genellikle temas (ısıtılmış cismin deriye temas ettirilmesi, sigara yanıkları, uzuvların sıcak cisime temas ettirilmesi vs.) veya daldırma türünde yanıklardır. İstismar olgularında sıkça karşılaşılan yanık yaralarında, yanıkların lokalizasyonu, sayısı, tekrarlanma özellikleri, temas edilen nesnenin türü önemlidir (10). Direkt cisim ile temasa bağlı şekilli yanıklar görülebileceği gibi haşlanma yanıkları ile de karşılaşılabilir. Dağlama yanıklarında temas edilen nesnenin şekli hakkında fikir sahibi olunabilir ve genellikle eziyet mağdurlarında temas süreside uzadığından derin yanıklarıdır (11). Daldırma yanıklarında ise kıvrım yerleri korunmuş, sınırları belirli, derinliği aynı, simetrik yanıklardır (10). Yine ekimozda olduğu gibi iyileşme evreleri farklı yanıklar görülmesi travmanın uygulanma süresi hakkında bize fikir verir. Bizim olgumuzda hastanın üzerine sıcak su atılmış ve sağ alt kadranda ve mons pubiste, her iki bacak iç yüzeyinde 1. ve 2. derece, penis üzerinde glans penis proksimalinde 1x1 cm’lik 2. derece, glans peniste 1x1 cm’lik alanda 2. derece, her iki ayak dorsal yüzlerinde 1. derece, her 2 kol ve ön kol lateralinde el dorsumlarında 1. derece yanıklarının olduğu tespit edilmiştir. Haricen tüm vücutta hastanın sigara yanığı olduğunu ifade ettiği yuvarlak şekilli ve direkt temas yanığına bağlı keskin sınırlı, muhtemelen bıçak temasına bağlı üçgen şeklinde sonlanan yanık izleri tespit edilmiştir.

Ayrıca mağdurun el ve ayak bileğinde bağ izleri bulunabilir. Bağ izleri de dahil olmak üzere mümkünse mağdurdaki tüm lezyonlar uygun koşullarda fotoğraflandırılmalıdır.

Fiziksel istismarda karşılaşılan kırık türleri ise uzun kemiklerin uç kısımlarında oluşan metafiz kırıkları, spiral/oblik kırıklar, kosta (posterior), vertebra, skapula, sternum, kompleks kafatası kırıkları istismarın özelleşmiş bir şekli olarak tanımlanabilecek eziyet suçunda da gerçekleşebilir (12).

Cinsel istismar bulguları açısından eziyet mağdurlarında genellikle cinsel saldırı eşlik edebilir. Bu saldırı organ sokulması veya yabancı cisim penetrasyonu şeklinde görülebileceği gibi cinsel istismar veya taciz niteliğinde de olabilir. Eziyet mağdurlarında da cinsel muayene dikkatle yapılmalıdır. Eziyet olgularında bizim olgu sunumuzda da olduğu gibi özellikle şişeye oturma, anal bölgeye yabancı cisim sokma gibi insan onurunu küçültücü davranışlara sık rastlanır. Cinsel saldırı formları kullanılmalı, vücuttaki her bir lezyon fotoğraflandırılmalıdır. Pubis kılları, dış genital organlar ekimoz, sıyrık ödem yönünden incelenmelidir. Hymenin tipi, hymende yırtık olup olmadığı, yırtıkların tazemi yoksa eski mi olduğu, kaç tane olduğu, saat kadranına göre nerede olduğu, vajen duvarına ulaşıp ulaşmadığı not edilmelidir. Anüs muayenesinde ise ekimoz varlığı, mukoza kalınlaşması, mukozada şişlik, hassasiyet, hiperemi varlığı, aktif fissür, nebde dokusu, sfinkter tonusu dikkatle değerlendirilmelidir. Materyaller uygun koşullarda alınmalı ve saklanmalıdır (9).

Travmanın Sistematikliği Kavramı: Eziyet tanımı için travmanın sistematikliği de önemli kriterlerden biri olarak kabul edilir. Sistematiklik hukuki açıdan, davranışın bir plan çerçevesinde yapılması, organize ve düzenli bir seyir takip ederek gerçekleştirilmesi, önceden tasarlanması, birkaç kişi tarafından iş bölümü yapılarak gerçekleştirilmesi eziyet suçu kapsamında değerlendirilir (13) (Tablo 4, 2. Dava örneği).

Fizik muayene bulgularında belirtilen birden fazla ve farklı iyileşme evrelerinde olan yaralanma türünün (yanık, ekimoz, laserasyon vs.) aynı anda bulunması, yaralanma türlerinin bir plan dahilinde gerçekleştirilmiş olması eziyet ile kasten yaralama suçları arasında hukuken ayrım yapılabilmesi için çok önemli tıbbi delillerdir.

Bizim olgu sunumumuzda da birden çok yaralanma türünün organizi şekilde uygulanması, olayın birden çok kişi tarafından gerçekleştirilmesi, tıbbi açıdan ise farklı iyileşme evrelerinde ve farklı mekanizmalarla oluşturulmuş yaralanmaların olması travmanın sistematikliği olarak değerlendirilir.

Suçun İşlendiği Yer ve Kastın Ağırlığı; Eziyet her türlü ortamda gerçekleştirilebilecek bir suç türü olmakla birlikte özellikle toplu yaşam alanlarında önem arz etmektedir. Çocuk ıslah evleri, yaşlı bakım evleri, bakıcı-hasta ilişkisi olan ortamlarda yargıtay kararlarında da vurgulandığı üzere güç dengesizliği göz önüne alındığında kastın ağırlığı neticesinde eziyet suçuna hükmolunur (Tablo 4, 3. Dava örneği).

Eylemin Psikoloji ve Ruh Sağlığı Üzerine Tahrip Edici Etkisi;  TCK 96. Maddenin gerekçesinde de belirtildiği üzere kasten yaralama, hakaret, tehdit, cinsel taciz niteliği taşıyan suçlarda sistematik ve süreklilik arz edecek şekilde yapıldığında eziyet suçu kapsamına girer (Tablo 4, 4. Dava örneği).

Özellikle eziyet, işkence, istismar, kötü muamele gibi süreklilik arz eden suçlarda kişinin ruh sağlığı ileri derecede bozulabilir.

Travma bitmiş olsa dahi hastaların, travmatik ve acılı yaşantıları yeniden yaşama yönünde eğilimleri olduğundan travmaya uğrayan kişiler kabuslar, flashbackler, canlı anılar gibi çeşitli yolardan travmayı yeniden yaşayabilirler (14).

Eylem sırasında travmanın fiziki etkilerine ek olarak mağdura sıklıkla eylemin sürekliliğinin sağlanabilmesi adına tehdit ve psikolojik şiddette uygulanır. Bizim olgu sunumumuzda olduğu gibi evden kaçarsa öldürme gibi kişinin kendisi üzerinden olabileceği gibi yakınları üzerinden de olabilir. Olgumuza travma sonrası yapılan psikiyatrik muayenesinde akut stres bozukluğu tanısı konulmuş olup, bir çalışmada travma mağduru hastalara konulan psikiyatrik tanılar arasında en sık anksiyete bozukluklarına (%48,6), uyum bozukluklarına (%11,3) ve duygu durum bozukluklarına (%8,5) rastlanmıştır (15). Travmanın sürekliliği ve fiziksel bulgular tespit edilemediği durumlarda dahi varlığının tespiti açısından eziyet iddiası ile gelen hastalarda ayrıntılı anamnez ve psikiyatri konsültasyonu son derece önemlidir ve hatta tek kanıt olabilir.

SONUÇ

Özellikle toplu yaşam alanlarında gerçekleşen olaylarda ve aile içi şiddet durumunda yaralanmaların özelliklerinin, iyileşme süreçlerinin, oluşma mekanizmalarının ayrıntılı olarak değerlendirilmesi suç türlerinin birbirinden ayırt edilmesi gereklidir.

Eziyet olgularında eylemin sürekliliğinin ispatı açısından fizik muayene ve anamnezin önemi kadar, hazırlanacak raporun içeriğinde belirtilecek olan travmanın sürekliliği, sistematikliği ve suçun plan dahilinde olup olmaması ile kasıt kavramı hususlarının da altının çizilmesi gereklidir.

Travmanın ağırlığının şiddetinin ortaya konması ve travmanın vasfının belirlenmesi, travmaya maruz kalan kişinin değil onu muayene eden hekimin sorumluluğundadır.

ETİK

Etik Beyan: Bu çalışmada tanımlanan olgudan gerekli izin alınarak “Aydınlatılmış onam formu”nun düzenlenmiş, Helsinki Bildirgesi kriterleri göz önünde bulundurulmuştur.

Danışman Değerlendirmesi: İç danışmanlarca değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Dizayn: A.R.T., R.A., Analiz veya Yorumlama: A.R.T., Literatür Arama: F.T.E., Yazan: F.T.E.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.