GİRİŞ

Multidisipliner bir bilim dalı olan adli bilimlerle ilgili yapılan bilimsel çalışma sayısı yıllar içinde giderek artmaktadır. Bu artışa paralel olarak, adli bilimlerin içinde önemli bir yeri bulunan adli tıp alanıyla ilgili yayın sayısı da artmaktadır. Adli tıp alanındaki yayınlara adli tıp uzmanları dışında kalan uzmanlık alanlarından da ilgi olduğu görülmektedir. Türkiye’den adli tıp uzmanları ve akademisyenlerin bu alanda yapılan yayınların içindeki sayısal yansıması konusunda veri eksikliği vardır (1,2).

Bibliyometri, istatistiksel yöntemler kullanılarak oluşturulan bibliyografya şeklinde tanımlanabilir. Bu yöntemle istatistiksel ve matematiksel yöntemlerin kitap, dergi gibi akademik iletişim ortamlarına uygulanması ve analizi yapılmaktadır. Bibliyometrik çalışmalar, bilimsel iletişim ile ilgili bulgular elde etmek için belge ve yayınların belirli özelliklerini analiz eder. Bibliyometrik çalışmalar, ülkeler, kurumlar veya yazarlar arasında çeşitli konularda karşılaştırmalar yapılmasına olanak sağlar. Kısaca bibliyometri, belirli bir dönemde, alanda veya kurumda üretilen yayınların sayısal olarak incelenmesi ve bu yayınlar arasındaki ilişkilerin incelenmesidir. Bibliyometrik çalışmaların amacı, belirli bir çalışma alanında veya disiplinde yapılan çalışmaların artan oran ve gelişimini analiz etmek, kurum ve ülkelerin bilimsel yayın politikalarının mevcut durumunu değerlendirmektir (3-5).

Bu bibliyometrik çalışmanın amacı, Türkiye’den 40 yıllık bir dönemde, adli tıp alanında yayınlanmış uluslararası makalelerin konu başlıklarının, yayın sayısındaki değişimin, yapılan atıfların ve yayınlandıkları dergilerin analiz edilmesidir. Bu analizler, bir adli bilim insanına birbiriyle ilişkili konuları, bu konuların en çok hangi yıllarda çalışıldığını ve adli tıp alanında hangi dergilerin rehber olarak kullanılabileceğini gösterecektir.

GEREÇ ve YÖNTEMLER

Çalışmada, 1980’den 2020’ye kadar 40 yıllık dönemde Web of Science (Wos) veri tabanlarına dahil edilen yayınlar değerlendirildi. WoS veri tabanında, 01.06.2021 tarihinde, web of science category alanına “legal medicine” ve ülke alanına “Turkey” yazılarak, aramaya WoS içindeki tüm indeksler dahil edildi. Saptanan çalışmaların içinde sadece “document type: article” kategorisindeki makaleler değerlendirmeye alınmıştır.

İstatistiksel Analiz

Verilerin bibliyometrik analizleri VOSviewer (Version 1.6.10) ve Rstudio paket programları kullanılarak yapılmıştır. Bu programların her ikisi de bilimsel araştırmalardaki eğilimleri anlamaya yardımcı olan bibliyometrik ağları analiz etmek ve görselleştirmek için kullanılan profesyonel yazılımlardır. Dergilerin birbirinden ne kadar alıntı yaptığını ve anahtar kelimelerin-terimlerin bir arada bulunmasını göstermek için ağ görselleştirme haritaları oluşturulmuştur. Ağ görselleştirme haritalarında, iki öğe arasındaki çizginin kalınlığı, iki öğe arasındaki çizgi sayısına dayanan ilişkinin gücünü yansıtmaktadır. Verilerin basit frekans analizleri SPSS versiyon 21.0 ile yapılmıştır.

Çalışmamız için Manisa Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Sağlık Bilimleri Etik Kurulu’ndan 29.09.2021 tarih ve 158718 sayılı izin alınmıştır.

BULGULAR

WoS veri tabanında adli tıp alanında yapılmış çalışmalara bakıldığında 1980-2020 aralığında toplam 845 yayın olduğu görülmüştür. Bunlardan 613 tanesi makale (article) olduğu için çalışmaya dahil edilmiştir. Tespit edilen ilk çalışmanın, 1988 yılında “Forensic Science International” dergisinde yayınlandığı görülmüştür. Yayınlanan makalelerin yıllara göre dağılımına bakıldığında, 2016 yılı, 61 makale (%10) ile en fazla makalenin yayınlandığı yıldır (Şekil 1). En çok makalenin yayınlandığı derginin 134 (%21,8) yayınla “Forensic Science International” olduğu anlaşılmıştır (Şekil 2).

Yayınlanmış makalelere toplam 6202 atıf yapıldığı, en çok atıfın 760 (%12,2) atıf ile 2020 yılında yapıldığı anlaşılmıştır (Şekil 3). En fazla atıf almış ilk 10 çalışma Tablo 1’de gösterilmiştir. Ayrıca, çalışmamıza dahil edilen makalelerin atıf aldığı dergilerin birbirleriyle olan ilişkilerinin analizi Şekil 4’te gösterilmiştir.

Yazarların 1700 farklı anahtar kelime kullandığı görülmüş olup, en az 10 kez kullanılmış 28 anahtar kelime Şekil 5’te gösterilmiştir. En sık kullanılan anahtar kelimelerin “forensic science” (%21,8), “autopsy” (%10,9) ve “Turkey” (%8,4) olduğu gözlenmiştir. Anahtar kelimelerin birbirleriyle olan ilişkilerinin analizi Şekil 6’da verilmiştir.

Makale yazarları incelendiğinde; toplam 1538 yazar olduğu, Türkiye dışında 43 farklı ülkeden 171 yazarın katkısı olduğu görülmüştür (Şekil 7). Yazarların bağlı olduğu kurumlara bakıldığında; 879’unun (%57,1) Türkiye’deki üniversiteler, 194’ünün (%12,6) Adalet Bakanlığı, 134’ünün (%8,8) Sağlık Bakanlığı, 42’sinin (%2,7) İçişleri Bakanlığı, 21’inin (%1,3) Jandarma Genel Komutanlığı, 268’inin (17,5) diğer kurumlar (Türkiye dışındaki üniversiteler, insan hakları kuruluşları, diğer bakanlıklar, özel kurumlar/laboratuvarlar) olduğu görülmüştür (Şekil 8).

TARTIŞMA

Bibliyometrik analizler, belirli bir konudaki makale sayısı ve konu eğilimlerin yanı sıra aralarındaki atıf ilişkilerini araştıran çalışmalardır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’den adli tıp ile ilgili yapılan makaleleri sistematik bir şekilde sunmaktır. Analizlerimizden elde edilen en dikkat çekici bulgu, son 10 yılda yıllık yayın sayısındaki hızlı artıştır. 1988 yılındaki ilk yayından sonra, 2001 yılına kadar yayınların yıllık 10’dan az olduğu görülmüştür. Ancak 2001-2008 yılları arasında yayın sayısı 10-20 seviyelerine ulaşmış, 2009-2020 yıllarında 40-60 seviyelerinde seyretmiştir. Benzer şekilde, adli tıp ve diğer adli bilimler alanında yayınlanan makale sayısında son yirmi yılda kademeli bir artış olduğu, yapılan diğer bibliyometrik analizlerde de gösterilmiştir (2,5).

Çalışmalardaki anahtar kelimelerin analizinde “forensic science”ın merkezde olduğu, otopsi/patoloji, radyolojik yöntemlerle yaş ve cinsiyet tayini ve genetik yöntemlerle kimliklendirme konularının ön planda olduğu grupların oluştuğu ortaya çıkmıştır. Özellikle otopsi serilerinden alınan örneklerle intiharın nörobilimsel moleküler mekanizmalarına yönelik çalışmaların son yıllarda giderek arttığı görülmüştür. Aynı şekilde yaş ve cinsiyet tayinine yönelik, hem kemiklerde, hem de dişlerde radyolojik yöntemlerin kullanıldığı çalışmaların sayısı artmaktadır. Short tandem repeat (STR) kullanılan popülasyon genetiği ve kimliklendirme çalışmalarının önemli yer kapladığı görülmüştür. Buradan da, çalışmaların sadece adli tıp uzmanlık alanından çıkmadığı, genellikle multidisipliner çalışmalar olduğu dikkati çekmiştir. İntihara yönelik ve adli antropolojik çalışmaların Türkiye’deki çalışmalara benzer şekilde son yirmi yılda giderek arttığı bildirilmiştir (6-8). Anahtar kelimelerin analizinde, genetikle ilgili çalışmalarda STR’nin hala büyük bir yer kapladığı görülmüş olmakla birlikte, son yıllarda “Single Nucleotide Polymorphism”in (SNP) STR’nin önüne geçtiği belirtilmektedir (2).

Makalelerin en çok yayınlandığı ilk beş derginin sırasıyla; “Forensic Science International”, “Journal of Forensic Sciences”, “Journal of Forensic and Legal Medicine”, “American Journal of Forensic Medicine and Pathology” ve “Romanian Journal of Legal Medicine” olduğu görülmektedir. Adli tıp ve çeşitli adli bilim dallarının bibliyometrik analizlerinin yapıldığı çalışmalarda da Romanian Journal of Legal Medicine dışında kalan dergiler ilk sıralarda yer almıştır (2,5,6,8-11). Bu dergiler bu alanda çalışan araştırmacılara önerilebilir. Ayrıca yayınlanmış makalelere atıfta bulunmuş çalışmaların yayınlandığı dergilere bakıldığında, yine büyük çoğunluğu adli bilimlerle ilgili multidisipliner yayın yapan dergiler olduğu gözlenmiştir.

En çok atıf almış ilk 10 makaleye bakıldığında, bu çalışmaların tamamının Forensic Science International dergisinde yayınlanmış olması dikkati çekmektedir. Makalelerin büyük bir kısmı adli antropoloji ile ilgili cinsiyet ve yaş tayinine yönelik çalışmalardır. Dünya geneline bakıldığında da en çok atıf almış çalışmaların genetik ve toksikolojik çalışmalar olduğu görülmektedir (2,11).

Makalelerde Türkiye dışındaki ülkelerden katılan yazarlara bakıldığında, en çok iş birliğinin Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği ülkeleriyle yapıldığı görülmüştür. Özellikle Yunanistan ve Kıbrıs’la yakın coğrafi konumda olmamız nedeniyle iş birliğinin fazla olduğu düşünülmüştür. Benzer çalışmalarda da yakın coğrafi konumun iş birliği için önemli olduğu belirtilmiştir (2,11). Ayrıca ABD ve İngiltere’nin pek çok bilim dalında olduğu gibi, adli tıp alanında da en çok yayın yapan ülkeler olması nedeniyle bizim çalışmamızda da iş birliği açısından ilk sıralarda yer aldıkları görülmüştür. Ülke ayrımı yapmadan adli tıpla ilgili tüm çalışmaların değerlendirildiği bir çalışmada, Türkiye’den çıkan çalışmaların, tüm çalışmaların %1,34’ünü oluşturduğu belirtilmektedir (2). Adli tıp alanında en çok yayın yapan ülkeler incelendiğinde, finansal gücü yüksek ülkelerin bu alanda söz sahibi olduğu görülmektedir. Çeşitli araştırmalar da bilimsel verilerin, finansal gelişme ve coğrafi konum ile ilişkili olduğunu göstermektedir (2,12).

WoS, mevcut en kapsamlı bibliyografik kaynaklardan biri olup, kullanıcılara çok sayıda alıntı veri tabanları dahil olmak üzere bir dizi kaynağa çevrimiçi erişim noktası sağlamakta, ancak tüm dergiler veya makaleler indekslenmemektedir (13,14). Bu çalışmada tarama yapılırken “forensic medicine”, “forensic pathology”, “forensic science” anahtar kelimelerinin kullanılmamış olmasının dokümante edilen yayın sayısını kısıtlamış olması ve ayrıca yayınları aramak için yalnızca WoS veri tabanının kullanılması, SCOPUS, PUBMED, GoogleScholar, TRDizin vb. diğer veri tabanlarında yer alan yayınların analizlere dahil edilememiş olması sınırlılık olarak görülebilir.

Bu çalışma, adli tıpla ilgili 40 yıllık süreçte Türkiye’den araştırmacıların yaptığı makalelerin bütüncül bir değerlendirmesini yapan ilk çalışmadır. Yıllar içinde adli tıp alanında yaşanan zorluklara rağmen, bu alanda yapılan çalışmaların sayısının arttığı ve bu çalışmalara yapılan atıfların da arttığı ortaya konmuştur. Bu çalışmanın, ülkemizde adli tıp alanında çalışanlara, yapmayı planladıkları çalışmaları yayınlama konusunda katkı sağlayacağını düşünmekteyiz.

ETİK

Etik Kurul Onayı: Çalışmamız için Manisa Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Sağlık Bilimleri Etik Kurulu’ndan 29.09.2021 tarih ve 158718 sayılı izin alınmıştır.

Danışman Değerlendirmesi: İç danışmanlarca değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Konsept: V.Z., Dizayn: V.Z., Veri Toplama veya İşleme: V.Z., Analiz veya Yorumlama: V.Z., G.K., S.Y., Literatür Arama: V.Z., G.K., S.Y., Yazan: V.Z.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.